Η Ζακυνθινή ομιλία ένα θεατρικό δρώμενο από το χθες στο σήμερα

Οι Ζακυνθινές ομιλίες είναι θεατρικό  είδος  που εμφανίζεται  το  17ο αιώνα. Αναπτύσσεται    παράλληλα  με  το  λόγιο  θέατρο και παρουσιάζεται σε υπαίθριες  παραστάσεις στο νησί μας «για το  ξεφάντωμα  των  φίλων» και αποτελεί μέχρι σήμερα την προσφιλέστερη  διασκέδαση  των  ανθρώπων  του  μόχθου ιδιαιτέρως την περίοδο της Αποκριάς.

Ένα λαϊκό θεατρικό είδος με αδιάλειπτη ζωντανή παρουσία τετρακοσίων ετών, επιμένει να είναι ζωντανό μέχρι τις μέρες μας, να ανανεώνεται να προσαρμόζεται, να ανθίζει κάθε τριώδιο στο όμορφο νησί του Ιονίου.

Οι «Ζακυνθινές Ομιλίες», μικρά θεατρικά έργα με θέματα παρμένα από την καθημερινότητα του νησιού. Ερωτικά, κοινωνικά, ιστορικά, πάντα με διάθεση περιπαικτική.

Οι παραστάσεις δίνονται από ερασιτέχνες ηθοποιούς των χωριών, ή των συνοικιών της πόλης.

Οι θίασοι που στελέχωναν μόνον άνδρες, που έπαιζαν και τους γυναικείους ρόλους, παράσταιναν σε πλατείες και καντούνια.

Στις μέρες μας αυτό έχει αλλάξει και θα Δουμά και τη συμμέτοχη γύναιων.

Τα κοστούμια εύκολα να βρεθούν (τα καθημερινά τους σχεδόν) και τη σκηνογραφία είχε αναλάβει η αρχιτεκτονική της Ζακύνθου. Πρωταγωνιστικό στοιχείο, βέβαια, η θεατρική μάσκα.

Η πρώτη καταγεγραμμένη παράσταση είναι ένα δρώμενο με θέμα τη ζωή του Εβραίου ψευδομεσσία Σαμπαθάϊ Σέβη στο Πλατύφορο την Καθαρή Δευτέρα, 6 Φλεβάρη του 1666. Υπήρχε πρόσφορο έδαφος για τη γέννηση και την ανάπτυξή του είδους, άλλωστε.

Ο Α. Γαήτας μας πληροφορεί ότι οι «Ομιλίες» «Ερωφίλη», «Θυσία του Αβραάμ» και

«Γαϊδουροκαβάλα» παίζονταν από την εποχή της ενετοκρατίας.

Τέκνο της συνάντησης της κρητικής γραμματείας και της ιταλικής θεατρικής παράδοσης που επηρέασε τον πολιτισμό της Επτανήσου είναι οι «Ζακυνθινές Ομιλίες» λοιπόν.

Το ρεπερτόριο, εμπλουτίσθηκε και στηρίχθηκε με νέα έργα που γράφονταν από ντόπιους λαϊκούς συγγραφείς. Πάμπολλοι οι συγγραφείς και τα κείμενα. Άλλα παρέμειναν κλασσικά όπως ο «Κρίνος» και η «Χρυσομαλλούσα» και άλλα ξεχάσθηκαν.

Δυο από τις πιο παλιές και κλασσικές Ομιλίες είναι ο «Κρίνος και Ανθία» και «Χρυσαυγή». Τα θέματά τους είναι ερωτικά. Στην πρώτη, το παλικάρι κλέβει την βασιλοπούλα, και καταλήγει στο Κριτήριο. Στη δεύτερη, πάλι ο Αλέξης «ξεπορτίζει» την Χρυσαυγή, και ο πατέρας της, ο γερο- Ξάνθιππος, καταγγέλλει την απαγωγή, που αλλού; Στο Κριτήριο κι αυτός.

Οι «Ομιλίες» δεν διασκέδαζαν απλώς τους λαϊκούς ανθρώπους στα καρναβάλια. Υπήρξαν και σχολείο πολιτισμού, που προετοίμασε τους κατοπινούς λόγιους θεατρικούς συγγραφείς που θεμελίωσαν το νεοελληνικό θεατρικό έργο.

Ο Δ. Γουζέλης με τον «Χάση», ο Σαβόγιας Ρούσμελης με τους «Γιαννιώτες» και τους «Μοραΐτες», ο Α. Μάτεσης με τον «Βασιλικό».

Περνώντας τα χρόνια, οι «Ομιλίες» εξελίσσονται. Καταργήθηκαν πολλά από τα πρωταρχικά στοιχεία τους. Εξέλειπαν θεατρικά εργαλεία που επέβαλαν αισθητικοί, κοινωνικοί και πολιτικοί παράγοντες των πρώιμων χρόνων της παρουσίας των «Ομιλιών». Η θεατρική μάσκα δεν χρησιμοποιείται πια.

Τους γυναικείους ρόλους, οι άνδρες τους παρέδωσαν σε γυναίκες ηθοποιούς. Καινούρια έργα γράφονται συνεχώς.

Έχουμε και γυναίκες που γράφουν όπως η κ. Μιμίκα Σταμίρη.

Άλλοι σύγχρονοι είναι οι Γ. Βουρτάνης, Δ. Πισκάνης, Ν. Πέττας, Αντώνης Αγαλιανός, Κώστας Σούλης – Σκανδάλης και πολλοί άλλοι.

Σπουδαίο ρόλο στην μελέτη και διατήρηση των «Ομιλιών» έπαιξε ο Πορφύρης Κονίδης (ή

Κ. Πορφύρης), ο οποίος με κείμενά του στην «Επιθεώρηση Τέχνης», αλλά και με την διοργάνωση των «Διεθνών Συναντήσεων Μεσαιωνικού και Λαϊκού Θεάτρου» στη Ζάκυνθο πριν από την δικτατορία, προσέφερε πολλά στην υπόθεση του σπουδαίου αυτού λαϊκού θεατρικού είδους.

Ανεκδοτολογικά αναφέρουμε, ότι λόγω της τοποθέτησής του στην Αριστερά, ο Πορφύρης, δεν μπορούσε ο ίδιος να οργανώσει τη «Συνάντηση».

Στηρίχθηκε λοιπόν και πρόβαλε γνωστούς συντηρητικούς διανοούμενους του νησιού, προκειμένου να υλοποιήσει το όραμά του.

Ο Πορφύρης πέθανε τον Μάιο του ΄67. Μετά την δικτατορία, με τη φροντίδα του Υπουργείου Πολιτισμού, οργανώθηκαν άλλες δύο «Συναντήσεις», με θιάσους από όλη την Ευρώπη, με κουκλοπαίκτες, καραγκιοζοπαίχτες και σημαντικές προσωπικότητες όπως ο Ντάριο Φο, η Φράνκα Ράμε, ο Μάριο Βίτι και πολλοί άλλοι. Στη συνέχεια ο θεσμός ατόνησε και εν τέλει σιώπησε.

Δεν σιώπησαν όμως οι φυσικοί του θεράποντες. Οι ζακυνθινοί λαϊκοί θεατρίνοι, συγγραφείς, εικαστικοί και μουσικοί. Συνέχισαν και συνεχίζουν σταθερά! Και αυτές τις απόκριες λοιπόν, οι ζακυνθινοί θίασοι «Ομιλιών» πιστοί στην παράδοση, θα δώσουν παραστάσεις παντού στο νησί. Ένα θεατρικό είδος λαϊκό με τόσο μακρά, συνεχή και ζωντανή ιστορία, σε οποιοδήποτε κράτος που καυχάται για τον πολιτισμό του, θα τύχαινε διαφορετικής μεταχείρισης. 

Οι «Ζακυνθινές Ομιλίες» εξακολουθούν να αναπνέουν χάρις στην αφοσίωση, την έμπνευση και το πείσμα του λαού της Ζακύνθου. Αυτός άλλωστε τις δημιούργησε και τις έφερε ως τις μέρες μας.