Φιλαρμονική Ζακύνθου

Την Πρωτομαγιά του 1816 ιδρύθηκε στη Ζάκυνθο (με πρόταση του Ιταλού καθηγητή μουσικής Marco Battagel) «Φιλαρμονικός Σύλλογος», η ολιγομελής Μπάντα του οποίου έκανε την πρώτη δημόσια εμφάνισή της το 1817 (υπό τον Βattagel) με μικρό αριθμό εκτελεστών, λόγω έλλειψης μουσικών οργάνων. 
Η Μπάντα αυτή (που επανεμφανίστηκε με αρτιότερη συγκρότηση το 1823, πάλι υπό τον Battagel) είναι ο αρχαιότερος ελλ. μουσικός Φορέας και αποτελεί το πρώτο επίσημο βήμα στην Ιστορία των ελλ. Φιλαρμονικών. 
Από τα σπλάγχνα της άλλωστε προήλθε η Φιλαρμονική Εταιρεία Ζακύνθου, που ιδρύθηκε το 1843 από τον γιατρό Φραγκίσκο Καρβελά (1794-1849) και απήλαυσε πανευτυχής την «αστυκή μουσική» της να πρωτοπαιανίζει με δύναμη 40 εκτελεστών και απαστράπτουσες ομοιόμορφες στολές στη λιτανεία του Αγίου Διονυσίου (12.12.1843) υπό τη διεύθυνση του Ιταλού αρχιμουσικού Giuseppe Cricca. Προηγουμένως, και μετά τη διάλυση του «Φιλαρμονικού Συλλόγου» (δεν γνωρίζουμε την ημερομηνία, αλλά γνωρίζουμε τα εκφρασμένα εθνοαπελευθερωτικά του φρονήματα) είχε επιχειρηθεί από τοπικούς τεκτονικούς κύκλους η ίδρυση Φιλαρμονικού Συλλόγου με την επωνυμία «Πυθαγόρας» (παρόμοιου Εθνικού Παλμού) που ναυάγησε ενώ είχε μισοσχηματιστεί φερώνυμη Μπάντα, όπως άλλωστε ναυάγησε και η προσπάθεια του Καρβελλά. 

Έτσι φτάνουμε στην πολυπόθητη Ένωση κσι στο 1871, όταν με πρωτοβουλία του δημάρχου Φραγκίσκου Τζουλάτη συνιστάται Επιτροπή Φιλαρμονικής Εταιρείας, με πρόεδρο τον Π. Καρρέρ και αρχιμουσικούς τους Ιταλούς Francesco de Luigi και Anselmi. Σχηματίζεται Μπάντα, που κάνει λαμπρή εμφάνιση (17.10.1871) στην Πλατεία Γεωργίου (σήμερα Σολωμού).
Όμως και αυτή η προσπάθεια ναυάγησε το 1874 λόγω πολιτικών αντιπαραθέσεων και οικονομικής δυσπραγίας. Ακολουθεί δεκαετία μουσικής απραξίας, που χαρακτηρίζεται από περιστασιακές εμφανίσεις μουσικών της διαλυμένης Φιλαρμονικής υπό τον Αντώνιο Καπνίση, ώσπου στα μέσα Φεβρουαρίου 1885 επιχειρείται η αναγκαία ανασύσταση. 

Διαβάζουμε στην τοπική εφημερίδα «Ελπίς» (φ. 443/17.2.1885): «Είκοσι εγνωσμένοι μουσικοί συμπολίται ημών, μέλη και μαθηταί της άλλοτε συστάσης εν Ζακύνθω και προς κοινήν απάντων λύπην διαλυθείσης Φιλαρμονικής, συνελθόντες απεφάσισαν την ανασύστασιν μουσικής εταιρίας, σκοπούσης την εις τέχνην αυτών τούτων προαγωγήν και των νέων εις την μουσικήν διδασκαλίαν. 
Η εταιρία αύτη, η επ’ αισίοις οιωνοίς και αύθις ιδρυομένη, θέλει παιανίζει επί του παρόντος άπαξ της εβδομάδος εις τας δύο πλατείας της πόλεως εναλλάξ». Δεν γνωρίζουμε τί εμπόδια βρήκε στον δρόμο της η 20μελής αυτή Επιτροπή (μέλος της οποίας ήταν και ο Π. Καρρέρ) και άφησε να περάσει άπρακτη ολόκληρη 3ετία, ώσπου τον Μάρτιο του 1888 ιδρύεται ο «Νέος Φιλαρμονικός Σύλλογος», με μουσ/δασκάλους-αρχιμουσικούς τον Γ. Δομενεγίνη και τον Φρ. Νικολίνι, ενώ οι ενδημούσες αντιζηλίες οδηγούν το 1889 μουσικούς του παλαιού Φιλαρμονικού Συλλόγου στην ίδρυση και δεύτερης Μπάντας με την επωνυμία «Ορφεύς» και αρχιμουσικούς τους μετακλημένους Ευγένιο Μάγγελ (βλ. Μάγγελ Βικελίνος Ερνέστος), Οδυσσέα Ματιότσι και πάλι Ευγ. Μάγγελ. Στις 4.1.1891 δημοσιεύεται (ΦΕΚ αρ. 6) ο «Κανονισμός του εν Ζακύνθω Νέου Φιλαρμονικού Συλλόγου», η Μπάντα του οποίου στις 20.10.1892 κέρδισε υπό τον Νικολίνι το Β΄ βραβείο στις αθηναϊκές Γιορτές για τους «αργυρούς γάμους» του Γεωργίου Α΄ (το Α΄ βραβείο πήρε τότε--φημολογείται «παρ’ αξίαν»--η Φιλαρμονική Εταιρεία Αθηνών...). 

Φτάνουμε έτσι στους καταστροφικούς σεισμούς του Ιανουαρίου 1893, που διέλυσαν αμφότερες τις Φιλαρμονικές και οδήγησαν τον Νικολίνι σε άτακτη φυγή από τη Ζάκυνθο. Όμως πριν περάσει ο χρόνος πάρθηκε η απόφαση για ανασύσταση του «Νέου Φιλαρμονικού» (1.12.1893) που ανασυγκροτήθηκε στις 5.3.1894 και τέθηκε υπό την προστασία-επίτιμη προεδρία του πρίγκιπα Νικολάου. Στις 20.5.1894 θεσπίστηκε ο εσωτερικός του Κανονισμός λειτουργίας και τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου επανέκαμψε ο Νικολίνι, ο οποίος ατυχώς εγκατέλειψε και πάλι τη Ζάκυνθο πριν περάσουν 5 μήνες κι αυτό ανάγκασε τη Διοικητική Επιτροπή να προσλάβει ως αρχιμουσικό (10.4.1895) τον Κερκυραίο συνταξιούχο μουσικό Βίκτορα Μαυρόχη. 
Υπό τον Μαυρόχη η Φιλαρμονική έδωσε θριαμβευτικό «παρών» στην Αναβίωση των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων και μετέσχε στη μεγάλη συναυλία που δόθηκε στο Παναθηναϊκό Στάδιο (28.3.1896) «υπό των συνηνωμένων Μουσικών Σωμάτων της Φρουράς Αθηνών, της θωρηκτής Ναυτικής Μοίρας, των Φιλαρμονικών Αθηνών, Ζακύνθου, Λευκάδος και Πατρών». Μετά από λίγο (24.8.1896) έγιναν τα εγκαίνια του κτιρίου που δώρησε ο Λεωνίδας Σ. Κοργιανίτης (στην περιοχή Αγίας Τριάδας) και που με τις ανάλογες βελτιώσεις και προσθήκες στέγασε τη Φιλαρμονική. Τον Αύγουστο του 1897 ο Ιταλός αρχιμουσικός Benedetto di Bella διαδέχτηκε τον Μαυρόχη (που είχε παραιτηθεί τον Απρίλιο) και έμεινε ώς τον Ιούνιο του 1898. 
Τον διαδέχτηκε ο Giuseppe Schembri από την Κατάνια (Ιούλιος 1898) κι αυτόν ο Giovanni Ingenito (Iούλιος 1999, ώς το φθινόπωρο του 1900). Στη συνέχεια, ανέλαβε και πάλι ο Νικολίνι (προερχόμενος από το Λαύριο), έκανε την πρώτη του «πλατεία» στις 15.10.1900 και παρέμεινε επικεφαλής του Φιλαρμονικού ώς τον Μάιο του 1906, οπότε απεχώρησε οριστικά. Στο μεταξύ, τον Απρίλιο του 1901, ο Σύλλογος συνέστησε (υπό την επίτιμη προεδρία του Αρχιεπισκόπου) Σχολή φωνητικής και εκκλ. μουσικής (προς κατάρτιση ιεροψαλτών πολυφωνικής εκκλ. μουσικής). 
Στη Σχολή (η οποία λόγω πληθώρας ενδιαφερομένων σχημάτισε 2 Τμήματα) δίδασκε ο Νικολίνι, ενώ στις 30.1.1902 ιδρύθηκε στη Ζάκυνθο και 2η παρόμοια Σχολή, με δάσκαλο τον Στ.Θ. Καραμαλίκη. (Άλλο Ίδρυμα εκκλ. πολυφωνικής μουσικής--της Κρητο-Επτανησιακής Σχολής--που αναφέρεται στα Χρονικά είναι η Σχολή που ιδρύθηκε το 1907 με πρωτοβουλία του δημάρχου Αντωνίου Δ. Μακρή και την αμέριστη συμπαράσταση του Αρχιεπισκόπου Ζακύνθου Διονυσίου Πλέσσα. 
Η Σχολή σχημάτισε αξιόλογη βιβλιοθήκη εκκλ. μουσικών έργων, ιδίως του Κρητο-Επτανησιακού ιδιώματος). Επιστρέφοντας στην Ιστορία της Φιλαρμονικής, θα δούμε ότι το 1906 τον Νικολίνι διαδέχτηκε προσωρινά ο αυτοδίδακτος Ιωάννης Πήλικας (που όμως στη συνέχεια παρέμεινε δ/ντής της Φιλαρμονικής επί συναπτή 35ετία!). Στις 3.4.1928 δημοσιεύτηκε η διαθήκη του Ιωάννη Χριστόδ. Δαμίρη, που κληροδότησε στον «Φιλαρμονικό» (και άλλους ζακυνθινούς Συλλόγους) το μέγαρο στη «Στράτα-Μαρίνα», το κατόπιν γνωστό ως «Δαμίρειο» (η πανηγυρική μετεγκατάσταση της Φιλαρμονικής σ’ αυτό έγινε στις 31.5.1931). Στις 7.5.1936 δημοσιεύεται το ΒΔ, με το οποίο ο «Φιλαρμονικός Σύλλογος Ζακύνθου» συγχωνεύτηκε με το «Ωδείον Κοντονή», ενώ το 1937 ανέλαβε αρχιμουσικός ο Σπ. Μπάκας (ο οποίος, στο 11μηνο της παραμονής του, αναδιάρθρωσε την Μπάντα, έστειλε στη σύνταξη τους παλιούς μουσικούς και εισήγαγε για πρώτη φορά στις υπαίθριες συναυλίες το έγχορδο κοντραμπάσο). 
Τον διαδέχτηκε ασφαλώς ο Πήλικας, εξαρθρώνοντας τις μεταρρυθμίσεις, όμως ο «πατήρ πάντων» Πόλεμος διέλυσε τον Φιλαρμονικό και κάθε περί αυτού διαμάχη (ο Πήλικας πέθανε στις 29.3.1942). 

Μεταπολεμικά, ιδρύθηκε η Φιλαρμονική «Δαυίδ» (1946) με μαέστρο τον Πιέρρο Πανταζή, ενώ τον Φιλαρμονικό ανέλαβε το 1947 ο Νικ. Αρβανιτάκης και ώς το 1950 που απεχώρησε, απέδωσε σπουδαίο έργο.
Τον διαδέχτηκε ο Δημ. (Τάκης) Βλάχος (από 1.7.1950 ώς 31.5.1953). Στη συνέχεια, ανέλαβε και πάλι ο Αρβανιτάκης (1.8.1953) μα ήταν ήδη 12 μέρες πριν την εθνοκτόνο επίσκεψη του Εγκέλαδου, που μετέτρεψε το «φιόρο του Λεβάντε» σ’ ένα μάτσο καμένους ασφόδελους του Άδη...Όμως «το χάσμα π’ άνοιξ’ ο σεισμός κ’ ευθύς εγιόμισ’ άνθη» έκανε τα μέλη των 2 Μουσικών Σωμάτων να συνενωθούν σε ενιαίο Σχήμα υπό τη διεύθυνση του Αντ.Σ. Γιατρά (μαθητή του Αρβανιτάκη), ο οποίος προϊόντος του χρόνου κατάφερε να συμμαζέψει τα ασυμμάζευτα. 

Έτσι, όταν στις 10.1.1956 δημοσιεύτηκε σε ΦΕΚ το από 19.12.1955 ΒΔ περί συστάσεως στον Δήμο Ζακυνθίων ιδίου νομικού προσώπου με την επωνυμία «Φιλαρμονική Δήμου Ζακυνθίων», το Μουσικό Σώμα ήταν πάλι αξιόμαχο και είχε την τύχη να το αναλάβει ο τότε λοχαγός της Στρατιωτικής Μουσικής και λαμπρός μουσικός Δ. Βισβάρδης (μετά από ειδική προς τούτο αίτησή του) με υπαρχιμουσικό τον Γιατρά (που έμεινε σ’ αυτή τη θέση ώς το 1959 και στη συνέχεια διηύθυνε επί 11ετία τη Μπάντα του Σωματείου «Παύλος Καρρέρης», που σχηματίστηκε από δυσαρεστημένους και παλαίμαχους μουσικούς της Φιλαρμονικής). 
Τον Βισβάρδη που απεχώρησε το 1958, διαδέχτηκε ο στρατιωτικός μουσικός Γεράσιμος Κανιώρος, ο οποίος σε λίγους μήνες ασθένησε και παραχώρησε τη θέση του στον Γ.Ν. Βίτσο. 

Φτάνουμε έτσι στην 1.10.1960 που ανέλαβε ο Κ. Σαμψαρέλος, ο οποίος, μένοντας στη διεύθυνση της Φιλαρμονικής ώς τις 31.12.1981, απέδωσε έργο ιδιαιτέρως αξιομνημόνευτο. 
Στο μεταξύ, με το υπ’ αριθμ. 437/26.5.1978 ΠΔ εγκρίθηκε η υπ’ αριθμ. 91/9.11.1977 απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Δήμου Ζακυνθίων, με την οποία καταργήθηκε η Φιλαρμονική ως ίδιο νομικό πρόσωπο και παρέμενε στον Δήμο ως Υπηρεσία. 
Τον Σαμψαρέλο διαδέχτηκε την 1.1.1982 ο μέχρι τότε βοηθός και μαθητής του Διον. Κλάδης κι αυτόν, ο επανερχόμενος Δ. Βλάχος (από 1.7.1987 ώς 31.12.1988). 
Τέλος, από 1.1.1989 τη Φιλαρμονική ανέλαβε ο απόστρατος συνταγματάρχης της Στρατιωτικής Μουσικής Νικόλαος Δ. Ταπίνης.

Πηγές

Τάκης Καλογερόπουλος, Λεξικό της Ελληνικής μουσικής, εκδόσεις Γιαλλελή, 2001 http://www.musipedia.gr